Naar: overzicht van alle publicaties
Nicolaas Theelen studeerde (na het middelbaar onderwijs in Borgloon en aan het Klein Seminarie van Sint-Truiden) enkele jaren aan de KU Leuven, maar de universiteitsarchieven over die jaren gingen verloren in de brand bij de Duitse gruwelen in Leuven, in augustus 1914. Reden waarom over die studiejaren niets geweten is. Hij werkte eerst als ambtenaar van het kadaster in Hasselt en Bilzen, zijn geboorteplaats. Hij was reeds in zijn humaniorajaren bedrijvig met taal en de Vlaamse zaak en toen hij in zijn persartikels te hevig stelling nam op politiek vlak, dreigde een overplaatsing naar Torhout. Hij hield de eer aan zichzelf en nam ontslag om zich geheel te wijden aan de pers, of breder: de “volksopvoeding” door de Vlaamse taal. Hij schreef toneelstukken, poëzie, proza, enz. Verhuisd naar Tongeren begon hij een drukkerij annex kantoorhandel en werd uitgever van weekbladen voor de verschillende regio’s van Limburg. Hij werd voorzitter van de plaatselijke afdeling van het Davidsfonds (en later lid van het nationaal hoofdbestuur), was betrokken bij de fanfare en de zaal Concordia, was lid van het “Armbestuur” van de stad Tongeren. Kortom: een bedrijvig man, gerespecteerd burger van Tongeren, haast een notabele.
Het relaas, dag na dag, van de broeiende julimaand van 1914 na de moordaanslag in Sarajevo op aartshertog Frans-Ferdinand, de Oostenrijkse troonopvolger en diens ega. Duitsland koos in het oplopende conflict de zijde van Oostenrijk-Hongarije tegen Servië, dat evenwel Rusland en Frankrijk aan zijn zijde kreeg. Het Duitse “Schlieffenplan” voorzag een snelle opmars naar Parijs doorheen België, dat niet zwichtte voor het Duitse ultimatum dat vrije doorgang eiste. Dan de stapsgewijze mobilisatie van onze weerbare mannen, de Duitse inval in ons land op 4 augustus 1914 en hun onstuitbare opmars van Oost naar West. De Duitse gruweldaden in Moelingen, Warsage, Visé, Tongeren (18 en 19 augustus) en op vele andere plaatsen elders in ons land, de bezetting en inkwartieringen, de opeisingen, het Duitse schrikbewind.. Dat alles maakte een diepe indruk op Nicolaas Theelen.
Hij was als journalist en drukker-uitgever van weekbladen gewoon aan schokkend nieuws, zeker ook door de binnen- en buitenlandse pers die hij nauwlettend volgde. Zijn professionalisme, zijn relativeringsvermogen en zelfbeheersing (als “heer van stand”) verhinderden in normale tijden dat zijn emoties de bovenhand haalden. Maar nu het onheil zo nabij was en bovendien zijn eigen vrienden, familie en gezin raakte, worden de emoties hem meermaals te machtig en schreeuwt hij het uit in zijn dagboek. Dat mag, want niemand zal die notities ooit lezen, ze zijn “niet voor publicatie” bestemd. De persen liggen immers stil, vermits de uitgever Theelen er bewust er voor gekozen heeft de pen te breken, liever dan te buigen voor de Duitse censuur. Daar de toegelaten dag- en weekbladen allemaal onderworpen zijn aan die censuur, is die berichtgeving minstens Duits-vriendelijk en dus gekleurd. Andere bladen, zoals de NRC die vanuit Nederland gesmokkeld worden, vormen enigszins een tegenwicht voor het officiële nieuws in de gemuilkorfde Belgische pers.
De pagina’s waarin Nicolaas zijn vertwijfeling lucht geeft en zijn wanhoop uitschreeuwt, behoren tot de aangrijpendste van het hele dagboek. Als zoon Frans besluit zich als vrijwilliger bij het Belgische IJzerleger aan te sluiten, hoewel hij niet meer behoort tot de gemobiliseerde militielichting, breekt het vaderhart van Nicolaas Theelen: “waarom toch de dood zoeken? Hier thuis zijt ge veilig, laat ons niet alleen…” Maar uiteindelijk plooit vader Theelen voor het besluit van zijn zoon en laat hem gaan met de dood in het hart, maar toch met zijn vaderlijke zegen. Door zijn uitgebreide net van correspondenten en vrienden doorheen Limburg en in de aangrenzende provincies, wordt Theelen breed geïnformeerd over het verloop van de oorlog en de toestand in ons land. Anno 2011 noemen wij dat “networking”. De waarheid filteren uit berichten die mekaar geheel of ten dele tegenspreken, is geen eenvoudige opgave. De persoonlijke betrokkenheid van de schrijver bij het werelddrama dat zich ontrolt, draagt niet bepaald bij tot een afstandelijke en kritische
houding tegenover de berichten die hij ontvangt. Maar – zoals hoger geschreven – zijn dagboeknotities zijn niet voor het publiek bestemd, dus hij mag zijn hart en gemoed ongeremd luchten. Doorheen die pagina’s krijgt de lezer zicht op de diepste zielsroerselen van Nicolaas Theelen.
Ondanks zijn strijd voor de “Vlaamse zaak” belijdt Theelen als burger van Belgenland in deze tijd van Duitse overheersing herhaaldelijk zijn patriottische gevoelens, bijwijlen zelfs met enige pathos. Als vader van een “kroostrijk gezin” toont Theelen zich op de eerste plaats als vader die zijn kroost wil beschermen en behoeden. Theelen is getuige van de gigantische werken die de Duitsers ondernemen voor de aanleg van de dubbele spoorlijn nr. 24 “Tongeren-Visé-Gemmenich-Aken” die sneltransport van manschappen en oorlogsmaterieel naar het westelijk front moet vergemakkelijken. Zijn verwijzingen naar dat project zijn zo talrijk dat wij bij wijze van achtergrondinformatie een uitvoerige “excursie” aan dat thema wijden. Door zijn talloze contacten verneemt Nicolaas Theelen wat er zich allemaal afspeelt in Limburg en in de aangrenzende provincies. Hij wordt geïnformeerd over het overlijden van hem bekende priesters en burgers, over de langdurige gevangenzetting van burgemeesters en secretarissen, over de desertie van Landsturmers aan de Nederlandse grens, over het sneuvelen van stadsgenoten aan de IJzer, over Duitse troepenbewegingen per trein of in colonne.
Het dagboek eindigt abrupt half november 1915, hoewel hij pas overleed begin juli 1918. Werd Nicolaas Theelen toen getroffen door een ongeval of ziekte? Heeft iemand belet dat hij nog verder aantekeningen maakte? Zijn volgende schriftjes samen van en over Theelen. Vele andere interessant teksten hebben wij noodgedwongen opgeborgen om het volume van het boek beheersbaar te houden.
Colofon:
Mertens, Kamiel (redactie): “Limburg in de Eerste Wereldoorlog – de oorlogsdagboeken van Nicolaas Theelen”; Studium Generale vzw, Balen, 2011; ±540
pag.; formaat A4; geïllustreerd; softcover gelijmd. ISBN: 978-90-76967-38-7.
Inhoud
Meer informatie: Limburg in de Eerste Wereldoorlog. Oorlogsdagboeken van Nicolaas Theelen